Historia szpitala powszechnego w Przemyślu

Na początku XIX w. za szpital służył niewielki budynek z jednym pokojem, kuchnią, poddaszem i piwnicą, mogący pomieścić najwyżej 12 chorych. Wybudowany 100 lat później 200-lóżkowy kompleks przy ul. Buszkowickiej stanowił ogromny skok jakościowy pod każdym względem.

Początki szpitalnictwa w Przemyślu z pewnością sięgają co najmniej XV wieku. Są przesłanki, że pierwszy szpital pojawił się już w 1415 roku, a na pewno funkcjonował w 1441 r. i nosił wezwanie Świętego Ducha. 20 lat później – w 1461 r. drugi szpital w mieście, wraz z kościołem Świętego Ducha, uposażył Andrzej z Pomorzan, sekretarz królewski i pisarz ziemi przemyskiej.

Zapiski z roku 1470 świadczą, że oba szpitale funkcjonowały jednocześnie. Jak długo? Tego nie wiadomo. Wiemy natomiast, że przytułek Andrzeja z Pomorzan zachował się do 1642 r., kiedy uległ pożarowi.

Symulantów nie brakowało

Pamiętać musimy, że początki szpitalnictwa nie oznaczają początków lecznictwa. Zresztą warunki w ówczesnych szpitalach dalece odbiegają od dzisiejszych, nawet najbardziej skromnych placówek opieki zdrowotnej. Pierwotne lecznictwo opierało się na naturze: stosowano zioła, medykamenty przygotowywano na bazie roślin, czasem również produktów odzwierzęcych. Na różne sposoby próbowano leczyć od zawsze Zazwyczaj wsparte były zaklęciami lub modlitwami i zabobonami, spośród których niektóre pokutują do dziś. Cóż się zresztą dziwić, skoro obecnie wielu pseudomedyków znajduje poklask i uznanie wśród odbiorców.

W tamtym czasie szpitale pełniły często role przytułków, w których schronienie znajdowały osoby niezdatne do pracy. Jednocześnie powszechne było żebractwo i wśród chorych nie brakowało symulantów, którzy znaleźli taki sposób na przetrwanie. Skala tego zjawiska była na tyle duża, że w 1492 r. król Jan Olbracht nakazał weryfikację ich niezdolności do pracy. Oszuści mieli być kierowani do naprawy umocnień warownych.

Spalony w 1642 r. szpital Świętego Ducha nie został już odbudowany. W 1686 r. Andrzej Maksymilian Fredro, kasztelan lwowski i wojewoda podolski, uzyskał zgodę mieszczan na budowę szpitala w nowej lokalizacji. I tak – z jego funduszy – nieopodal Bramy Lwowskiej powstaje szpital i kościół św. Rocha.

W podobnym czasie powstaje jeszcze jeden szpital. W 1678 r. do Przemyśla sprowadzają się bonifratrzy, specjalizujący się w opiece nad chorymi, którzy zakładają tutaj swój klasztor i szpital oraz budują kościół pw. św. Pawła. Zakonnicy ulokowali swoje budynki w centrum miasta (obecnie ul. Kościuszki). Oba szpitale przetrwały ok. 100 lat. Władze austriackie najpierw zlikwidowały świecki przytułek św. Rocha. Klasztor bonifratrów zlikwidowano w 1784 r., ale z braku innej placówki, szpital zakonny istniał jeszcze kilka lat (a właściwie wegetował, bo zakonnikom brakowało na podstawowe potrzeby). Jak widać szpitalnictwo na przestrzeni wieków boryka się tymi samymi problemami, czyli finansowaniem nieadekwatnym do potrzeb.

Szpital miejski

2 czerwca 1795 r. dochodzi do otwarcia nowego szpitala miejskiego (niektóre źródła podają rok 1794). Do 1808 r. funkcjonował on na starym miejscu, następnie przeniesiono go do dawnego domu parafialnego obrządku greckokatolickiego (obok wieży zegarowej – obecnie Muzeum Dzwonów i Fajek – na placu Niepodległości).

Za szpital służył niewielki budynek z jednym pokojem, kuchnią, poddaszem i piwnicą, mogący pomieścić najwyżej 12 chorych. W połowie XIX wieku rozbudowany obiekt mieścił już 40 łóżek. Miasto jednak przeżywało rozkwit i taka placówka nie spełniała swoich potrzeb. W 1876 r. kończy się budowa nowego szpitala przy ul. Władycze (obecnie Szkoła Podstawowa nr 11) liczącego aż 175 łóżek. Był to największy szpital prowincjalny w Galicji. Wkrótce i on jednak okazał się za mały i niepraktyczny. Problemem okazała się nie tylko wielkość, ale rozmieszczenie pomieszczeń, brak wentylacji i ogrzewania w ubikacjach. Dodatkowo budynek wciśnięty pomiędzy wysokie kamienice nie pozwalał na swobodny  przepływ świeżego powietrza, ani stworzenie oczekiwanego ogrodu spacerowego. Tymczasem na przełomie XIX i XX wieku liczba chorych często przekraczała 200, a czasem dochodziła nawet do 260. 

Nowa epoka

W takiej sytuacji zapadła decyzja o budowie nowego szpitala na obrzeżach miasta przy ul. Buszkowickiej (obecnie ul. Rogozińskiego). 9 lipca 1902 r. Sejm na wniosek Komitetu Szpitalnego i Magistratu w Przemyślu podjął uchwałę o budowie szpitala na 200 łóżek. Budowę rozpoczęto w roku 1904. Oficjalne otwarcie nastąpiło 2 stycznia 1906 r., ale pierwszych pacjentów przewożono już w grudniu 1905 r. W skład kompleksu szpitalnego wchodziły trzy budynki piętrowe (1 administracyjny i 2 dla chorych), parterowy oddział chorób zakaźnych, kaplica, prosektorium i budynki gospodarcze. Lokalizacja była dużo lepsza niż wcześniej, ale też niepozbawiona wad. Ze względu na bliskość Sanu, szpital był narażony na podtopienia.

Szpital posiadał 7 oddziałów: chirurgiczny, wewnętrzny, położniczo-ginekologiczny, skórno-weneryczny, oczny, otolaryngologiczny i zakaźny. Ze względu na rozwój chorób zakaźnych w 1930 r. wybudowano nowy pawilon na 50 łóżek.

Pod koniec 1944 r. szpital liczy już 300 łóżek, cierpi jednak na niedostatki w wyposażeniu. Prawdziwy rozwój następuje od 1949 r. W ciągu kolejnych 16 lat liczba oddziałów wzrasta do 16, a liczba łóżek z 300 do 750. W 1964 r. hospitalizowanych jest ponad 15,5 tys. chorych. Dość szybko pojawia się potrzeba przeniesienia niektórych oddziałów do innych lokalizacji. I tak oddział ginekologiczno-położniczy od 1949 r. mieścił się przy ul. Wodnej, a od 1975 r. przy ul. Słowackiego w obiektach dzierżawionych od wojska. W drugiej połowie lat 80. Na potrzeby szpitala zaadaptowano budynki byłego Zakładu Karnego przy ul. Wysockiego.

Takie rozproszenie nie sprzyjało pracy pod względem organizacyjnym. Już w latach 70. Dostrzeżono ten problem, dlatego 5 listopada 1976 r. minister zdrowia i opieki społecznej włączył do planu najważniejszych inwestycji budowę szpitala na 650 łóżek. Miał się znaleźć na obrzeżach miasta – przy drodze wylotowej w kierunku Rzeszowa – przy obecnej ul. Monte Cassino. Finalizacja tego projektu trwała jednak ponad dwie dekady. Nowoczesna placówka mogła otworzyć swoje drzwi dla pacjentów dopiero w roku 2000.

Paweł Bugira

W artykule opierałem się na publikacjach: Zygmunta Felczyńskiego „500 lat szpitalnictwa w Przemyślu” oraz Grzegorza Klebowicza „Organizacja parafialna diecezji przemyskiej XIV – XVI w.”.

Zdjęcia ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej.